DZIENNIK WARSZAWSKI. Ner 23. Miesiąc Kwiecień. 1827. O potrzebie wytłumaczenia Babylońskiego Talmudu na język Francuzki. (Artykuł Drugi) Auf almähliges Verschwinden (des talmudischen Studiam) gründet sich in Pohlen die Hoffnung einer möglichen Reform (der Juden) fast allein - David Friedländer. Proiekt wytłumaczenia Babylońskiego Talmudu, napisany oryginalnie po francuzku, przełożony był na język polski i umieszczony W Dzienniku Warszawskim z drugiey połowy 1826 r.— Wkrótce potem ogłoszono tenże T. VIII. proiekt w przekładzie Niemieckim (1) dla zjednania mu większey liczby czytelników , ze względu na ważne wypadki w nim zapowiedziane. Odtąd Wydawcy Zagranicznych pism Periodycznych: Przeglądu Encyklopedycznego , Biuletynu Nauk, Gwiazdy i Chorągwi białey uwiadomili oświeceńszą publiczność o tym projekcie , pochwalaiąc wyraźnie to przedsięwzięcie; uczony zaś wydawca Przeglądu Encyklopedycznego namienił o nim dwukrotnie, przyrzekając umieścić go całkowicie w swoiem piśmie. Miło także było tłumaczom Talmudu dowiedzieć się z listów prywatnych i z publicznych pism Warszawskich, że proiekt ich wy tłumamaczony został po Angielsku; a zkądinąd wiedzą że się iuż przygotowuie przekład iego na Rossyyski Szwedzki i Włoski języki. Niecierpliwa chęć uyrzenia Talmudu w ięzyku Europeyskim na wielu mieyscach się ukazuiąca, widocznie dowodzi: że umysł ludzki po tylu zdobyczach i odkryciach w przestrzeni Nieba, po za morzami i w głębiach ziemi, pragnie wreszcie zwrócić badawcze działania swoje do własney dziedziny, i skierować ie na przedmiot tyczący się bezpieczeństwa domowego, zbyt szacowny dla sprawy ludzkości. 1) Obacz: Polnische Miscellen herausgegeben v. August Drake. Erstes Bandes Erstes Heft. Warschau 1826. Szczęśliwe to usposobienie umysłów i dobre przyięcie podanego Proiektu dodając zachęty tłumaczom Talmudu, skłania ich do wiernego wystawienia, w tym drugim Artykule, dokonanych prac swoich w przeciągu lat sześciu poświęconych przekładowi, który uskutecznić zamierzają. Oznaymuiąc iak daleko postąpili w przedsięwziętym tak ogromnem dziele, pochlebiają sobie, że wzbudzą ufność we wszystkich którzy chcą się przyłożyć szczerze do pomyślnego skutku ich przedsięwzięcia. Żeby zaś pewniey ziednać tę ufność, do rzetelnego obrazu prac swoich talmudycznych dołączą niektóre trudności, zaszłe w tym względzie od czasu ogłoszenia pierwszego ich Artykułu, zastanawiąiąc się wyłącznie nad temi, które zasługują na wspomnienie. Przekład Babilońskiego Talmudu taki iak był ogłoszony w pierwszym Artykule (2), rozpoczął w r. 1819 ieden z tłumaczów podeymuiących się dokończyć go za lat sześć, a który z tego powodu zwać się będzie w tym drugim Artykule: pierwszym tłumaczem. »Lud nieznany prawie Europie, lubo od wielu wieków ciągle na widok iey wystawiony, iest fenomenem którego wytłumaczenie zawierać (4) Patrz Dziennik Warszawski r. 1826 Miesiąc Kwiecień. się powinno w ogromnym zbiorze praw urządzających publiczne i prywatne iego życie; lecz zbiór ten praw daleko mniey znany iest innym ludom ziemi niż sam lud Izraelski.« Uderzony i zaięty tą myślą pierwszy tłumacz, przyzwawszy na pomoc znanego z biegłości i bezstronności polskiego talmudystę, oddał się czytaniu Babylońskiego Talmudu, dla poznania i zgłębienia iego ducha, w nadziei rozwikłania długiey i zawiłey iego osnowy. Za każdym krokiem w tym nowym zawodzie przekonywał się coraz bardziey, że zdanie z początku przez niego powzięte było aż nader sprawiedliwem; że mimo tylu historiy ludu żydowskiego, tylu odkrytych Judaizmów, tyłu rozmaitych Wyciągów z Talmudu, nauka talmudyczna zawsze została kraiem do odkrycia, gruntem do uprawy, odmętem do roziaśnienia; że zatem ktokolwiekby podiął pracę w tym chwalebnym celu , oddałby ważną usługę całey społeczności i przygotowałby naypewnieysze środki Reformy Żydów, środki tylekroć próżno dotąd szukane. Przekonał się, że Rabbanici składaiący nayprzeważnieyszą część żydów po ich rozproszeniu, oprócz Babylońskiego, uznaią i szanują także Jeruzalemski Talmud z wielą Kommentarzami i skróceniami obu tych zbiorów Rabinicznych ustaw. Z tego powodu, zamierzaiąc wydać iak nayzupełnieyszy Przekład Talmudu, przybrał pierwszy ów tłumacz dwóch spółpracowników, którzyby w tym samym duchu zwartowali Jeruzalemski Talmud, iako też inne religijne i obowiązuiące w mniemaniu żydów, księgi; sam zaś nieustawał pracować nad babylońskim talmudem. Zaymuiąc się tą prącą obeznawał się tłumacz z wysławianemi dziełami wielkiego Maimonidesa, szczególniey z iego księgą More Newuchim, pełną gruntownych uwag o sposobie iakim uczeni żydzi wykładaią Bibliią w Talmudzie, który iest pierwszym iey kommentarzem. Łatwo mu było dostrzedz że Maimonides raczey wskazuie co Uczeni ci zrobić byli powinni , niż wymienia to co zrobili ; iego bowiem reguły wykładania, porównane z talmudycznemi, ledwie wystarczają na przykłady podane przez niego dla praktyki. Osądził przeto pierwszy tłumacz , że More Newuchim Maimonidesa iest tylko dowcipną Satyrą na mędrców talmudycznych. Tak umysł tego męża przeciwnym był duchowi Talmudu. Pierwszy tłumacz przebiegł naprzód cafy Talmud dla poznania ducha językowego. Przytem zrobił wyciąg i przekład wieluset zdań i maxym Rabinicznych, co krok spotykanych w rozprawach talmudystów ułożonych podług form argumentacyi, które przez filozofów średnich wieków tak zachwalane były. Lecz formy te w Talmudzie są ieszcze ciernnieysze,bardziej zwodnicze i przesadne ; dla czego zdało się konieczną rzeczą zebrać ie i umieścić w jednym z tomów przekładu dla porady w potrzebie. Prócz tego wypisał i przetłumaczył z tegoż Talmudu wiele nayzawilszych mieysc obiaśnienia grammatycznego potrzebujących, i nawzaiem takich, które obiaśniaią grammatykę ięzyków Wschodnich. Między ostatniemi znayduią się mieysca do oczywistości przekonywające, że układu punktów samogłoskowych, dziś w Biblii używanego, Wydawcy Talmudu wcale nieznali: znaiomość tych mieysc ustrzegłaby wielu Oryentalistów od próżnych roień i domysłów w tey mierze. Z pierwszey pracy swoiey wniósł nareszcie tłumacz, że mędrcy talmudyczni rozprawiali o wszystkiem, upędzali się za wszystkiem, wyiąwszy grammatykę ięzyka, którym w imieniu bóstwa pisali. W powtórnem czytaniu pierwszy tłumacz założył sobie wyśledzić: ile Talmud, podłożony dziś przez Rabbanitów zamiast Biblii i więcey od niey szanowany , przeciwi się projektowi Reformy żydów ? — Gdy zaś tę Reformę rozpoczęto niegdyś we Francji przez cywilną i religyiną ich organizacją, opartą na dwunastu pytaniach nader ważnych , przeto tłumacz wypisał obok każdego z tych pytań i przełożył mieysca talmudyczne, przyiazne lub przeciwne takiey na nie odpowiedzi, iakiey Rząd mógłby się spodziewać od zgromadzenia prawowiernych żydów; wszakże nie bez zadziwienia dostrzegł że pierwsze do drugich są wstosunku dwóch do sta. Wtedy dopiero zaczął układać plan Reformy, różny wcale od wspomnioney organizacyi cywilney i religyiney, zagruntowany na instrukcji i rozwadze zdolney zczasem przekonać samych Żydów, że cała moc i powaga mieysc talmudycznych przeciwnych reformie zasadza się na śmiesznych przesądach i fałszywych cytacyach Biblii. – Wszystkie części tego planu poparte są także mieyscami Talmudu, stosownie dobranemi, których wierny przekład z textem dołączono. Że zaś ten sam tłumacz od kilku lat pracuie nad historyą Astronomii Oryentalney przed Hipparchem, po większey części z religiynych ksiąg Wschodu i pierwotnego ducha ięzyków Azyackich czerpaną; przejrzał więc trzeci raz Talmud Babyloński, dla wypisania z niego mieysc Astronomicznych, Astrologicznych i wszelkich innych, maiących iakikolwiek związek z ówczesnemi naukami fizycznemi i metafizycznemi, i z tem co Rabbini zowią Maasse Braszis ( dzieło stworzenia) i Maase Merkuwa (dzieło wozu allegorycznego który nosi chwałę Boga). Badania te przeświadczyły go, że u Doktorów talmudycznych zasadą Nauk iest raczey mniemana wiara i naciągane cytacye z pisma niż obserwacje, doświadczenie i rozumowanie; że cała mądrość wychwalana Rabbinów przywodzi się do gry słów Kabalistycznych, błahych powieści i niepoiętego szału cytowania, za każdym krokiem, mieysc Pisma S. bez przeięcia się prawdziwym duchem słów iego. – Dostrzegł przytem pierwszy tłumacz, że cała niemal Logika Talmudu polega na dwóch niby formułach, zwanych przez samychże Rabbinów Halacha i Agada. W pierwszey, za pomocą dysput obiaśniaią się bibliynemi cytacjami zadania i przypadki pewne, wzięte świadectwem Rabbinów, z tradycyi, lub przez nich samych w potrzebie ułożone. Druga formuła Agada zależy na układzie pewnych powieści , allegoryi , zdań moralnych, myśli filozoficznych i dowolnych wykładów sameyże Biblii. Ktokolwiek sądził że podać może dokładne wyobrażenie Talmudu, przez wyciąg z niego ckliwych powieści i dziwacznych allegoryi, darmo czas i starania łożył. — Główna siła nauk talmudycznych kryie się w Halacha, którey nieżydzi dotąd nieznaią. Po trzykrotnym przeglądzie oswoiwszy się z Talmudem, tenże tłumacz zaczął przekładać pierwszy tom porządkiem Materyi na język łaciński, najstosowniejszy, zdaniem iego, dla dzieła maiącego służyć uczonym nieżydom do porady. Im bardziey zgłębia się Talmud, tem iawniey daie się widzieć nieład będący ukrytą iego sprężyną. Układacze i wydawcy iego pokazuią się wszędzie w odurzeniu aby się udać za natchnionych od bóstwa. Chcą żeby ich rozumiano w tedy tylko kiedy idzie o zepsucie serca; chcą zaś być odgadywani we wszystkiem co się odnosi do rozumu , na którego wyszydzenie daią wyrazom wątpliwe znaczenia, aby następcy ich mogli upatrywać allegoryą tam , gdzie tylko iest gruba niewiadomość i złośliwość. Przekład pierwszego tomu dał poznać tłumaczowi rzetelny charakter Talmudu i niemałą trudność w rozjaśnieniu tego odmętu sprzeczności. Postrzegł on iż pierwszy ten tom (który iest pierwszym Seder czyli rzędem) zasługuie na tytuł Serain albo Nasion , dla tego iedynie że iest panspermią lichych urywków z różnorodnych dysput, na które żadnego nierzuca światła ani tytuł ani rozkład rzeczy; Jakoż pominąwszy inne przyczyny potworney mieszaniny i gadatliwości, pominąwszy złośliwość i grubą niewiadomość, iedynym zdaie się celem Rabinów iest uchwycenie sposobney pory do wspomnienia imion swoich przodków, aby przytoczyć wszystko co tylko o nich wiedzą, bądź z tradycyi, bądź też z pisma; bez względu, czy to ma iaki związek z przedmiotem o którym mowa, lub też iest iemu obce przeciwne; Rabbi tak wyrzekł, i dosyć na tem; wszystkie iego słowa są słowami Boga. Gdy zaś podobną mieszaniną dziwacznych powieści, zdań i wyrazów zapełnione są także inne tomy Talmudu, gdzie zawsze rzecz główna bierze się za uboczną, a uboczna za główną; przeto pierwszy tłumacz zawiesił na czas przekład, dla ułożenia poprzednio dzieła, któreby rozwiiaiąc iak tylko można nayzupełniey Judaizm, (mimo wielu w tym rodzaiu pism mało jednak znany lub źle wystawiany), było iakby nicią Ariadny kieruiącą w labiryncie przekładu, za pomocą pewnych Maxym i Reguł, sprowadzających wszystkie materye talmudu do kilku głównych punktów nauki; iak o tem niżey się powie. Dzieło to jest iuż ukończone pod tytułem ; Teorya Judaizmu stosowana do Reformy Żydów w Królestwie Polskiem, we trzech częściach. W pierwszej wyliczają się celnieysze pisma żydów i nieżydów o Judaizmie, z krytycznemi uwagami nad wartością każdego. Druga wykłada Zasady i Maxymy stanowiące, że tak powiem, iądro Talmudu i siłę Judaizmu czyli religii dzisiejszych żydów, tudzież prawidła, nieznaney może dotąd nikomu, sztuki bronienia tychże maxym od wybiegów Synagogi ciągle się odradzających. Prawidła te równie iak maxymy poparte są wielką liczbą przytoczeń wypisanych z Talmudu i wytłumaczonych. — W trzecieiy części poszukują się prawdziwe przyczyny obecnego stanu żydów, i dowodzi się faktami i cytacyiami stosownemi, że dzisieysi żydzi maią zupełnie jednakowy sposób myślenia i widzenia , jednakowe cnoty i przywary z żydami i spółczesnymi układowi Talmudu, albo ostatniemu ich rozproszeniu; których znowu charakter tenże sam iest co żydów po niewoli babylońskiey, prócz zaciekłości i uporu w praktykach religiynych , mniey ślepego i nieprzełamanego niż po zupełnem ich rozproszeniu. Stąd wypada: że reformy żydów szukać należy w reformie Iudaizmu, nie zaś w ciemiężeniu i nadużyciach średnich wieków; że przekład Talmudu przyczyni się do reformy pierwszych, w stosunku prostym wywartego wpływu na reformę drugiego. Że zaś podobny przekład przyczyni się do reformy Iudaizmu, mogą bydź rękoymią tego dotychczasowe wyciągi z Talmudu, które zbawiennym wpływem swoim zmnieyszyły w wielu kraiach Europy fanatyzm rabbiniczny. (*) (*) Patrz Aaron Wolfssohns Ieszurun str.81. – 84. Pierwszy tłómacz zbiera teraz w jedną całość wszystkie części swego przekładu, zaymuiąc się przełożeniem na ięzyk francuzki tego , co było po łacinie wytłómaczone. Przystąpmy teraz do prac drugiego tłumacza, który ma dopełniać przekład babylońskiego Talmudu ieruzaleinskim, zwanego w sposób podany w artykule pierwszym (3). Zaczął on od melodycznego rozkładu i przełożenia z obu Talmudów celniejszych mieysc, prowadzących do wniosku: że mimo głębokiey mądrości upatrywaney przez Talmudystów w trzynastu regułach do wykładu pisma stosowanych, które zdaniem ich miały bydź objawione Moyżeszowi na górze Synai wraz ze zbiorem nauk pisanych i ustnych; ilekroć użyli ich doktorowie talmudyczni , tylekroć widocznie wbrew zdrowemu rozsądkowi postąpili. Wyiątki od tego są przynaymniey bardzo rzadkie; a ieżeli dzisieyszych żydów główna ta wada talmudu mniey uderza, pochodzi to z niegruntowney i nałogowey tylko znajomości ięzyka hebrayskiego, tudzież z przyznawania autorom Pisma wyobrażeń kabalistycznych , daleko poźnieyszych od wieku w którym ciż autorowie pisali. Ponieważ dotychczasowe wyciągi z talmudu składaią się nietylko z powieści, z baiek śmiechu - —— —-— (*) Patrz Dziennik Warszawski z r. 1826 Miesiąc Kwiecień. godnych, lecz i z maxym nienawisnych, iakiemi od niepamiętnych czasów ku wyznawcom innych religii bez wyiątku tchnie Synagoga ; co mogło by dać powód do rozumienia iż Talmud, podobne tylko zdania i powieści zawiera; żeby więc sprostować takie mniemanie, tłumacz ten wypisał wszystkie przysłowia, zdania i nauki moralne gdzieniegdzie , nantes in gurgite vasto, znayduiące się w Talmudzie. Liczba ich do pięciuset dochodzi; razem zebrane zapełniłyby dwadzieścia stronic in folio, gdy tym czasem traktaty talmudyczne zaymuią dwanaście takichże tomów. Wybrano te nauki i zdania w zamiarze ułożenia z nich kiedyś dla młodzieży izraelskiey Katechizmu , w którym da się poznać, że lubo Talmud niezaleca wyraźnie i szczerze miłości bliźniego, ile to nazwanie obeymuie w sobie żydów i nieżydów, nie zabrania iednak żydom, tak mocno iakby rozumieć można, oddawać się rolnictwu, sztukom i rzemiosłom pożytecznym, w obcych kraiach. Że Talmud uchodzi za zbiór nauk natchnionych od Bóstwa, nader szacownych w oczach żydów, wcale to dziwić niepowinno; iest on bowiem na równi z ich umysłem, mocno pochlebia ich namiętnościom, i pokrywał ich przez wiele wieków zbyt gęstą pomroką, w którey tworzyli i tworzą dotąd status in statu, nigdy niedostrzeżeni, wyiąwszy w klęskach publicznych przez nich zrządzonych. W naszym zaś wieku światła i rozwagi, śmieią występować z obroną Talmudu przed nieżydami, w nadziei że potrafią| ziednać dla niego szacunek, oparty na powadze kilku iego znawców i mędrców, których świadectwa zewsząd gromadzą. Z tego powodu drugi tłumacz wygotował pismo dowodzące: iż małą liczbę świadectw kilku uczonych nieżydów albo źle zrozumieli i wytłumaczyli sobie żydzi, albo wydaie się w nich iawna niezdolność wyrokowania o talmudzie, albo nakoniec zapatruią się oni na Talmud, iako na starożytny pomnik sięgający wieków, z których wszystko iest dla nas szacowne; pod ostatnim względem tłumacze chwalili talmud w poprzedzaiącym swoim Artykule. Drugi tłumacz, obok tych świadectw, mieści licznieysze jeszcze świadectwa innych uczonych nieżydów, tem mniey przychylne Talmudowi, im ci dokładniej znali iego nauki. że świadectwa nawet znakomitszych i bezstronnych autorów żydowskich albo otwarcie powstaią na Talmud , albo mówią o nim z pewnym przymusem, który przez wzgląd na ich położenie , brać należy za skryte nieuznawanie dobroci i powagi nauk iego. że czas iuż roztrzygnąć wątpliwość o dobroci lub szkodliwości nauk talmudycznych, nie przez powagę żydów lub nieżydów ; lecz przez dążność i wpływ tychże nauk. Tu odwołuie się tłumacz do wielu miejsc talmudycznych dodających niemało wagi iego zdaniu , i kończy wynurzeniu szczerey chęci przyłożenia się wszystkiemi siłami do zupełnego przekładu Talmudu, mogącego rozwiązać, oprócz tey, inne równie ważne wątpliwości. Ponieważ pierwszy tłumacz uznał niepodobieństwo zupełnego odkrycia i poznania Judaizmu przez nieżydów, którzy tylko z ksiąg czerpać o nim mogą wiadomości, gdy tymczasem wiele żywiołów iego kryie się w praktyce niektórych obrzędów i zwyczaiów religijnych, nigdzie nieopisanych; trzeci więc tłumacz maiący przebiedz, roztrząsnąć i wybrać kommentarze i różne z talmudu wyciągi do przypisków przekładu , ułożył Rytuał praktyk i zwyczaiów religiynych u dzisieyszych żydów, gdzie wszystkie żywioły Judaizmu wystawione są w prawdziwem ich świetle — Rytuał ten daleko iest obszernieyszy co do szczegółów od Modeńskiego, i dokładniejszy niż Synagoga Buxtorfów; gdyż poszukuie, ile tylko można, początku każdey praktyki i obrzędu, od wschodu aż do zachodu słońca, dniem i nocą, w świąteczne i powszedne dni, zachowywanych po domach, po szkołach i Synagogach. Przy końcu każdego artykułu w tem ważnem dziele, przytacza się Powieść czyli Agada z Talmudu , na poparcie obrządu i praktyki w nim opisaney. Do fałszywych mniemań o Talmudzie, należy także mniemanie znayduiące niemal powszechną wiarę, że nauki iego tchną nienawiścią wyłącznie tylko ku Chrześcianom. Trzeci więc tłumacz sprostował to mniemanie , wypisawszy z Talmudu nauki przekonywające, iż on nietylko przeciw Chrześcianom , lecz w ogólności przeciw wszystkim Nieżydom iest wymierzony, a nawet powstaie na oświeceńszych żydów zaczynających się wyłamywać z pod iarzma Talmudu i zwanych dla tego Epikureistami; iako też na żydów mało biegłych w tem, co ich spółbracia zowią wiadomościami religiynemi. Nakoniec, ponieważ dzisieysi żydzi utrzymują , że ich Uczeni niemaią władzy zmieniać lub uymować i iedney litery z praktyk religiynych swoich przodków, lecz owszem powinni bronić ich przesądów, dla zrobienia , iak mówią, płotu dla prawa; tenże więc tłumacz wyciągami z Talmudu i z innych ksiąg obowiązuiących, zdaniem żydów, dowodzi że Autorowie i Wydawcy Talmudu , mniey byli fanatyczni od swoich następców Rabbinów, a ci znowu mniey zagorzali niż Chasidim w Polszcze i w Rossyi. Naznacza przez to trzy stopnie coraz zgubnieyszey dążności w Judaizmie; pierwszy nazywa , Talmudyzmem, drugi Rabbinizmem, trzeci i ostatni Chasidizmem. We wszystkich pracach swoich trzey tłumacze Talmudu obfituią w cytacye mieysc, których przekład zawsze obok textu kładą , unikaiąc pospolitey wszystkim tego rodzaiu pisarzom wady, gubienia się w rozwlekłych i daremnych rozumowaniach z ludem, szanuiącym tylko powagę ksiąg swoich świętych i swoich Rabbinów.— Badania te nad Talmudem razem zebrane składaią prawie dwa Tomy przekładu, który ogłosić zamierzaią. Nabyli iuż tyle łatwości w przekładaniu, że gdy lepiey połączą swe usiłowania i gdy będą mogli wyłącznie zajęć się swoiem przedsięwzięciem, spodziewaią się doprowadzić ie do końca w przeciągu lat sześciu — Że zaś porządek ich zatrudnień iest iuż napród ułożony, przeto obok przekładania Talmudu zaymą się: dopełnieniem wielkiego Słownika talmudycznego dwóch Buxtorfów. Ułożeniem krótkiey biografii głównieyszych Doktorów i Mędrców talmudycznych , która się wydrukuie na końcu w przekładzie Talmudu. zebraniem nakoniec wszystkich zdań, przysłowiów i wzmianek, mogących posłużyć do zrozumienia wielu mieysc Pisma. Wszakże dla dokonania zaczętego dzieła, potrzebna tłumaczom dzielna pomoc i wsparcie opiekuńczego Rządu, nietylko na zastąpienie kosztów, iakie tak długa i mozolna praca nad ogromnem dziełem pociągnie za sobą; lecz żeby pozwolono wyrzucone mieysca z Talmudu przywrócić tam gdzie one były , jak to się w pierwszym artykule powiedziało. Opieka tylko Rządu może zniweczyć skryte działania Synagogi , która otwarcie stając niby w obronie Talmudu, inko skarbu rzeczy boskich i uymuiących piękności, gromadzić będzie pokątne siły swoie na przeszkodzenie , żeby oko profanów skarbu tego nieuyrzało. — Tłumacze widzą zewsząd iuż przygotowany napad , lecz ten wcale ich nietworzy ani powstrzymuie w rozpoczętym zawodzie.— Owszem przekonani są, że wartość ich pracy, w oczach bezstronney publiczności, powiększy się w stosunku prostym zabiegów czynionych na iey zniweczenie. Nietracąc przeto czasu na daremne rozprawy i odpowiedzi , tłumacze przechodzą do rozbioru zarzutów na pozór wielką wagę maiących, a zrobionych im przez osoby szczerze pragnące widzieć pomyślny skutek ich przedsięwzięcia. 1. Było i dotąd iest ieszcze pytanie, czy ięzyk francuzki powinien mieć pierwszeństwo przed wszelkim innym, niewyłączaiąc polskiego, w przekładzie talmudu robionym w Polszcze i maiącym służyć szczególniej do reformy żydów polskich? Przystępując do odpowiedzi na tę trudność zacząć należy od tego, że żydzi polscy niepotrzebuią poznawać Talmudu z tłumaczenia, bo uczą się go wszyscy bez wyiątku od dzieciństwa w ięzyku talmudycznym— Podobnież ogół nieżydów tak w polszcze iak i gdzieindziey, powinien raczey nieznać zgubnego dążenia tey księgi niż starać się ią zgłębiać. Pozostaią więc tylko sami uczeni nieżydzi i Rządy wszystkich kraiów mogące korzystać z podobnego przekładu, iedynie w przypadku, zaszłych, sporów z żydami, lub też kiedy trudne dzieło reformy i urządzenia spraw żydów odbywać się będzie. Zdaie się przeto że ięzyk tylko francuzki zapewnić może wszelkie korzyści i razem usunąć niedogodności iakie stawi przekład babylońskiego Talmdu — Przekładu tego naybardziey potrzebuią Polska i Rossiia, gdzie więcey iest zebranych żydów Rabbanitów niż w innych kraiach Europy; również potrzebuie go cała Europa przez wzgląd, że powaga Talmudu wszędzie iest iednakowa gdzie tylko są Rabbanici, chociaż nauką iego niewszędzie się równo zaymuią. Podobny przekład sześciu dużych tomów in folio dokonany np. w ięzyku polskim, wymagałby zaraz innego towarzystwa tłumaczów w Rossii , innego we Francji, któreby się podięło wytłumaczyć go na ięzyk kraiowy. Przekład zaś w ięzyku francuzkim uwolnić może Europę od podobnego przedsięwzięcia i uczynić ią podwójnie obowiązaną Polszcze; naprzód , za przekład talmudu w niey dokonany; powtore, za przekład w ięzyku powszechnym dla całego uczonego i politycznego świata. I to ieszcze uważyć trzeba, że tłumacze talmudu obrachowawszy wielkie koszta druku przekonali się, iż gdyby nawet Rząd ofiarował im swoją pomoc, zawszeby musieli ogłosić prenumeratę swego dzieła — a zatem obrali do tłumaczenia taki język któryby im zapewnić mógł naywiększą liczbę prenumeratorów. Czy przekład babylońskiego Talmudu na język francuzki, zostaiąc w ręku uczonych nieżydów i w mocy Rządu, przyczyni się istotnie do reformy żydów i urządzenia ich spraw? Komuż zpomiędzy nieżydów stanie cierpliwości i czasu na przeczytanie sześciu ogromnych tomów od karty do karty ? kto z nich zrozumieć ie będzie wstanie?... Tłumacze Talmudu dali uczuć w pierwszym artykule , iż wielkim krokiem do reformy, iest iuż samo odięcie Synagodze pewności, że iey nienawisne zasady bezpiecznie się kryią w ciemnościach ią otaczniących. Dodadaią tu, że po uznaniu reformy żydów za nieodzowną i po przeświadczeniu, że tylko gruntowna znajomość religii i rzeczy religiynych tego ludu przyspieszyć i dokonać może tę reformę — ktokolwiek by szczerze zając się nią pragnął, ktokolwiekby upatrzył w niey źródło niewyczerpane dobra dla ludzkości — takiego ani na chwilę nieodstraszyłyby ani długie czytanie ani trudności tłumaczonego Talmudu, w którymby pewny był znaleść wszystko do swego przedsięwzięcia pomocne i potrzebne. Wszakże scisley rzecz biorąc lubo zupełny przekład talmudu potrzebny iest nieżydoni z powodów wymienionych przez nas w poprzednim i teraźnieyszym artykule; zupełna iednak znaiomość nauk jego, bądź dla opierania się kontrowersyom żydowskim bądź dla zdziałania reformy, nieiest równie potrzebną. Jakoż Judaizm, którego wszystkie żywioły zebrane są w Talmudzie, uważać się powinien : pod względem praw, obrzędów i praktyk żydowskich po rozproszeniu żydów. pod względem nienawisnych maxym, iakie zachowuie Talmud, i przyczyn dh których ie zaehowuie przeciw nieżydom w ogólności. Otóż, pod pierwszym względem sami tylko żydzi, a między niemi szczególniey Rabbini znać powinni Talmud w całey obszerności — Reformatorowie zaś i kontrowersisci nieżydzi znać powinni talmud pod drugim tylko względem ; a i tę pracę ułatwią im tłumacze następuiącym sposobem: Po wyłożeniu w swoiey Teoryi Judaizmu maxym, na których opiera się tenże Judaizm pod drugim uważany względem , i prawideł postępowania z żydami broniącemi tychże maxym, tłumacze wymienią w reiestrze swego przekładu też maxymy i prawidła, z oznaczeniem stronic talmudu na których czytelnicy znaydą w potrzebie obiaśnienia. Gdy lud Izraelski w obecnym stanie uważany, ze względu na księgi religijne do których większą nad inne przykłada wiarę , dzieli się na cztery różne sekty; to iest na Samarreów czyli Samarytanów wierzących w Pentateuch Moyżesza (*): na Karaitów trzymających się całey biblii, lecz nieuznaiących tradycyi ; na Rabbanitów przyimuiących Bibliią i tradycyie to iest Talmud , w którym się wykłada i obiaśnia biblia przez tradycye czyli ustne podania; i na Chasidun szanuiących szczególniey Zohar, gdzie biblia wykłada się i obiaśnia przez Kabałę; wypada ztąd że przekład babylońskiego talmudu przyłoży się do reformy iedney tylko z tych Sekt , mianowicie Rabbanitów. Podług powszechnie przyjętego mniemania Pan Gregoire liczy pięć milionów żydów na całey ziemi; pewno iednak że Samarytanie, Karaici i Chasidim nieczynią w tey liczbie całego nawet miliona. Zreformować więc Rabbanitów (*) Są oni tylko w Egipcie i w Judei gdzie kilka Synagog maią. Gregoire str. 205. Regeneration des Jsraelites. byłoby to zawsze zreformować cztery miliony na pięciu milionach żydów , to iest przetworzyć wielki ogół ludu Izraelskiego. Dodaymyż, że ani Samarytanie szanuiący Pentateuch, ani Karaici trzymaiący się biblii, niepotrzebuią być reformowani, czego dowodzą beznagannem postępowaniem swoiem, szczególniey ostatni. Co do Chasidim zatopionych w Kabale, tych reforma zależy także od przełożenia Talmudu, gdzie kabała pierwsze zasady swoie ugruntowała. Słusznie więc tłumacze w pierwszym artykule wyrzekli, że reforma żydów głównie i całkowicie zależy od wiernego i zupełnego przekładu babilońskiego Talmudu, przez któryby nienawisne i dziwaczne nauki tey księgi wystawione były na zbawienny wpływ rozumu. Ciż tłumacze oświadczyli i ieszcze oświadczaią przed publicznością, że żaden duch stronnictwa i sektarstwa niepowoduie niemi w ich przedsięwzięciu. Będą iednak posądzani o to przez nieżydów, wtedy nawet gdy się ograniczą dosłownem tłumaczeniem wyrazów talmudu, z przyczyny zgubney i płochey nad wszelkie poięcie dążności nauk iego: Oskarżać ich będą zawsze oto żydzi którzy, przekonani w czem lub nie przekonani , nigdy niemogą przemawiać słowami prawdy, bez pogwałcenia mniemaney ich religii i otwarcia wyłomu we własnej twierdzy. Ale czas i dokonana praca usprawiedliwią tłumaczów talmudu, i zostawią im ta pocieszaiące przekonanie, że naukową starannością swoią przyczynili się do trwałey i szczerey reformy Izraelitów. (NB. na Pag. 15. wiersz 21. zamiast: od Modeńskiego czytay: od Rytuała R. Modena.)